Bilinen yazılı belgelere göre M.Ö. 1200 yılında Frigyalıların bölgeye gelmesiyle, bir yerleşim yeri olarak adı geçen Sapanca, gerçek anlamda M.S. 378 yılında Bitanya Krallığı tarafından kurulmuştur. Doğu Roma İmparatorluğu döneminde Buanes, Sofhan ve Sofhange adıyla anılmıştır. Sapanca ve çevresinde 1075 tarihinde Anadolu Selçukluları'nın gelmesiyle bölge Ayan ve Ayan köy adıyla anılmaya başlamıştır. Haçlı Seferleri sonrasında bölge yeniden Bizanslılara geçmiştir.

 İlçe Bizanslılardan, Orhan Gazi'nin kumandanlarından Akçakoca Bey tarafından alınmış ve büyük ölçüde yeniden düzenlenmiştir. Kurtuluş Savaşı'na kadar olan dönemde tekrar Yunanlıların eline geçen Sapanca, nihayet 22 Haziran 1921 tarihinde düşman işgalinden kurtarılmıştır. 1921 yılında düşman işgalinden kurtulan Sapanca'ya giren Kolordu Komutanı Kemalettin Sami paşa, 1922 yılında Sapanca İlkokulu'nun (Kemalettin Sami Paşa İlköğretim Okulu) temelinin atılmasında büyük gayretler göstermiştir. Okulu, temelinden çatısına dek askerler yapmıştır. Geri kalan kısmını, zamanın Bucak Müdürü Münir Bey yaptırmıştır. Okulun açılışı ise 1926 yılında yapılmıştır. Yine süvarileriyle Sapanca'yı düşmandan tamamen arındıran İsmail Hakkı Süerdem de ilçede yeni yolların açılması ve yapılmasında büyük emekler sarf etmiştir. 1954 yılında Adapazarı'nın il oluşundan sonra Sapanca da bu ile bağlı bir ilçe olarak, 01.09.1957 tarihinde 7033 sayılı kanunla ilçe kabul edilmiştir.

1640 yılında Erzurum seyahatına giderken kasabadan geçen Evliya Çelebi, kasaba hakkında şu bilgileri vermektedir:

" Bir zamanlar İzmitli bir ihtiyar buradaki orman ve çalıları temizleyerek saban yürüttüğünden Sabancı Koca adıyla bir köy kurulur. Sonra zaman geçtikçe mamur bir hale gelerek, Kanuni Sultan Süleyman zamanında kasaba olmuştur.”

Kasabada Sarı Rüstem Paşa 170 ocaklı bir han yaptırmıştır. Güzel bir camisi hamamı, çarşısı ve bin kadar kiremit örtülü evleri vardır. İmaretleri, gök kurşunla kaplıdır. Bu imaretlerin tamamı da Mimar Sinan yapısıdır. Bir diğer Mimar Sinan eseri ise Pertev Paşa hanıdır. Bu hayrat eserin çoğu Rüstem Paşa'nın olduğu için vakfın mütevellisi tarafından idare edilmektedir.